طوفان نمک درياچه اروميه روستاها را خالي کرد

بیتا اختیاری

 اين وضعيت بحراني، بسياري از کشاورزان را ناچار به تغيير مسير شغلي و حتي مهاجرت اجباري کرده و ضرورت اتخاذ تدابير فوري و جامع از سوي مسئولان را براي احياي درياچه و حمايت از جوامع محلي بيش از پيش برجسته ساخته است. اطراف درياچه اروميه، جايي که روزگاري زمين‌هاي کشاورزي پرمحصول و سرشار از زندگي بود، حالا قصه‌هاي تلخي از خشکي و بي‌آبي شنيده مي‌شود.روستاهايي که خانه‌هاي کاه گلي شان يکي‌يکي در حال خالي شدن است، اهالي که روزگاري کنار هم با خوبي و خوشي زندگي مي‌کردند و زمين‌هايشان را سبز مي‌کردند، حالا در دو راهي سختي ايستاده‌اند؛ رفتن به جايي که نشاني از آشنا نيست، يا ماندن در جايي که هر نفس کشيدن در هواي پر از نمک با درد همراه است.
از نابودي زمين هاي کشاورزي تا تغيير مسير زندگي
يکي از کشاورزان قديمي منطقه مي‌گويد: هر سال اين موقع، من رب و دوشاب از محصول باغم مي‌پختم، اما امسال خبري از محصولات نيست.اين زن کشاورز که سال‌ها با زمينش امرار معاش مي کرده، ادامه مي‌دهد: خشکي درياچه و کم‌آبي باعث شده زمين‌هايم خشک شود و محصولاتم از بين بروند. ديگر نمي‌توانم به کار کشاورزي ادامه دهم.
اين کشاورز گفت: با وجود همه سختي‌ها، از کميته امداد وام گرفتم و براي امرار معاشم بقالي باز کردم. هر چند اين تغيير شغل سخت است، اما چاره‌اي نيست جز اينکه راهي براي ادامه زندگي پيدا کنم.او از مسئولان درخواست کرد تا براي احياي درياچه اروميه و حمايت از کشاورزان منطقه اقدام‌هاي جدي‌تري انجام دهند تا شايد روزي دوباره زمين‌هاي شان زنده شوند و مردم به کشاورزي بازگردند.
يکي ديگر از کشاورزان منطقه مي گويد: شرايط به گونه اي پيش رفته که ديگر کشاورزي برايمان مقرون به صرفه نيست. نبود آب کشاورزي و طوفان هاي نمکي حاصل دسترنج يک ساله ما را نابود کرد.او که سال ها در زمينه دامداري و کشاورزي فعاليت داشته مي‌افزايد: خشکي درياچه نه تنها باعث از بين رفتن محصولات کشاورزي شده بلکه بيماري‌هاي ناشي از گرد و غبار نمکي هم به معضل جديد ما تبديل شده است. چند نفر از همسايگان ما به دليل طوفان هاي نمکي به بيماري هاي تنفسي و مزمن درگير شده‌اند.
کاهش شديد جمعيت در روستاي گورچين‌قلعه به دليل خشکي درياچه اروميه
علي طهمورث، عضو شوراي روستاي گورچين‌قلعه، از مهاجرت گسترده ساکنان اين روستا در پي خشکي درياچه اروميه خبر داد و گفت: گورچين‌قلعه يکي از هفت روستاي داراي بافت باارزش کشور محسوب مي‌شود که پيش‌تر، بيش از 470 خانوار در آن ساکن بودند؛ اما به دنبال خشک‌شدن تدريجي درياچه اروميه، بسياري از اهالي ناچار به ترک روستا و مهاجرت به شهرهاي اطراف شده‌اند و عمدتاً در حاشيه شهرها سکونت يافته‌اند.وي با بيان اينکه جمعيت اين روستا به شدت کاهش يافته است، اظهار داشت: در حال حاضر تنها حدود 130 خانوار در گورچين‌قلعه زندگي مي‌کنند که بيش از 50 درصد آن‌ها را افرادسالخورده تک‌نفره تشکيل مي‌دهند. اين کاهش جمعيت نه‌تنها بر وضعيت اقتصادي و اجتماعي روستا تأثير منفي گذاشته، بلکه حيات فرهنگي و سنتي آن را نيز به خطر انداخته است.
عضو شوراي روستا همچنين با ابراز نگراني از وضعيت بهداشتي و سلامت ساکنان، تصريح کرد: در سال‌هاي اخير، شيوع بيماري‌هاي مزمن به‌ويژه سرطان در اين منطقه افزايش قابل‌توجهي داشته که به نظر مي‌رسد با شرايط زيست‌محيطي ناشي از خشکي درياچه و آلودگي ناشي از آن مرتبط باشد.طهمورث خواستار توجه جدي مسئولان به وضعيت بحراني روستاهاي اطراف درياچه اروميه شد و تاکيد کرد: اگر تدابير فوري براي احياي درياچه و بازگرداندن اميد به زندگي در اين مناطق اتخاذ نشود، با نابودي کامل زيست‌بوم انساني در بسياري از اين روستاها مواجه خواهيم شد.
افزايش چشمگير تعداد چاه هاي حوضه آبريز درياچه اروميه
پيشتر نيز رسول مقابلي فرماندار اروميه نسبت به افزايش چشمگير تعداد چاه‌ها و تشديد فشار بر منابع زيرزميني حوضه درياچه اروميه هشدار داده و به ايلنا گفته بود: در اطراف درياچه اروميه، تعداد چاه‌هاي حفرشده طي سال‌هاي اخير به شدت افزايش يافته و از 7 هزار حلقه به بيش از 90 هزار حلقه رسيده است که اين موضوع فشار جدي و نگران‌کننده‌اي بر منابع آب زيرزميني وارد کرده است.فرماندار اروميه تأکيد کرده بود: اين روند افزايش برداشت آب زيرزميني، تهديدي جدي براي احياي درياچه اروميه و تامين پايدار آب در منطقه محسوب مي‌شود و خواستار همکاري جدي همه دستگاه‌ها و مردم براي مديريت بهينه منابع آبي شده است.
تکذيب مهاجرت روستاييان مناطق پيرامون درياچه اروميه توسط مدير ستاد احياي درياچه
سعيد عيسي‌نژاد، مدير دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد احياي درياچه اروميه، مهاجرت روستاييان ساکن در روستاهاي اطراف درياچه اروميه، را قوياً تکذيب و تاکيد کرد: اين اخبار نادرست توسط رسانه‌هاي معاند با هدف ايجاد تفرقه و اختلاف در جامعه منتشر شده است.وي با بيان گزارشي از وضعيت منابع آبي استان‌هاي حوزه آبريز درياچه اروميه، اعلام کرد: بيش از 90 درصد مصرف آب در اين استان‌ها به بخش کشاورزي اختصاص دارد و تغييرات اخير در الگوي کشت از محصولات کم‌آب‌بر مانند گندم، جو و توتون به محصولات پرآب‌بر همچون سيب، شليل، يونجه و چغندر قند، همراه با توسعه باغات، موجب افزايش چشمگير مصرف آب کشاورزي شده است.
مدير دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد احياي درياچه اروميه همچنين به چالش خشکسالي شديد طي سه سال اخير در استان‌هاي کردستان، آذربايجان شرقي و آذربايجان غربي اشاره و تصريح کرد که کاهش محسوس بارش‌ها، کاهش ورودي آب به درياچه، افزايش دماي هوا و تبخير شديد آب از مهم‌ترين عوامل موثر در کاهش سطح آب اين درياچه به شمار مي‌روند.عيسي‌نژاد ضرورت اصلاح الگوي کشت، جلوگيري از تغيير کاربري اراضي ديم به آبي و بهره‌گيري بهينه از منابع آبي را مورد تاکيد قرار داد و خاطرنشان ساخت: اتخاذ اين تدابير مي‌تواند نقش کليدي در احياي پايدار درياچه اروميه ايفا کند.
احياي درياچه اروميه در گرو بازنگري جدي در الگوي مصرف آب
مدير دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد ملي احياي درياچه اروميه، با اشاره به وضعيت بحراني منابع آبي منطقه اظهار داشت: احياي درياچه اروميه تنها در صورتي امکان‌پذير است که الگوي مصرف آب در حوضه آبريز آن به‌طور اساسي اصلاح شود و همه ذي‌نفعان در اين مسير مشارکت فعال داشته باشند.وي افزود:شرايط فعلي درياچه اروميه پيامد طبيعي مصرف بي‌رويه و خارج از ظرفيت منابع آبي در دهه‌هاي گذشته است. ظرفيت توليد آب در اين حوضه تغييري نکرده، اما برداشت‌ها به مراتب بيش از توان اکولوژيک آن انجام مي‌شود.عيسي‌پور تصريح کرد: طبق شاخص‌هاي جهاني، حوضه آبريز درياچه اروميه با مصرف حدود 90 درصد از کل آب تجديدپذير، در وضعيت فوق‌العاده ناپايداري قرار دارد.
کشاورزي؛ عامل اصلي فشار بر منابع آبي
وي با تاکيد بر سهم عمده بخش کشاورزي در مصرف آب، گفت:در پنج دهه اخير، اراضي کشاورزي منطقه حداقل نيم ميليون هکتار افزايش يافته که اين توسعه نامتوازن، فشار زيادي بر منابع آب وارد کرده است.مدير دفتر برنامه‌ريزي ستاد احياي درياچه اروميه افزود:با مصرف سالانه 4.5 تا 5 ميليارد مترمکعب آب در بخش کشاورزي، عملاً تمام منابع تجديدپذير منطقه صرف اين بخش مي‌شود و در اين شرايط، نمي‌توان هم منابع آبي را حفظ کرد و هم کشاورزي را به همين شکل ادامه داد.وي همچنين به تغيير الگوي کشت در منطقه اشاره کرد و گفت:در گذشته کشت غالب منطقه غلات و باغات انگور بود، اما اکنون محصولات پرمصرفي چون سيب، چغندر قند و يونجه جايگزين شده‌اند که اين تغيير يکي از دلايل اصلي بحران فعلي آب به شمار مي‌رود.
از ادعاي احياي درياچه اروميه تا درخواست آزاد سازي اراضي ملي
عيسي‌پور با بيان اينکه قطعا درياچه اروميه قابل احيا است گفت: آزادسازي اراضي ملي که به‌طور غيرقانوني به کشاورزي اختصاص يافته‌اند و اصلاح کاربري‌هاي نادرست را از جمله اقدامات ضروري براي احياي درياچه اروميه به شمار مي آيد.وي تاکيد کرد:اين زمين‌ها، به ويژه در مناطق بالادست حوضه آبريز، بايد به حالت اوليه بازگردند تا منابع آبي مصرفي دوباره به درياچه بازگردد.
عيسي پور همچنين توسعه کشت‌هاي مقاوم به خشکي و کم‌مصرف را يکي از راهبردهاي کليدي براي مقابله با بحران آب دانست و هشدار داد:در صورت عدم تامين حق‌آبه زيست‌محيطي درياچه، در کمتر از ده سال، طوفان‌هاي نمکي به مناطق مسکوني و زمين‌هاي کشاورزي خسارات جبران‌ناپذيري وارد خواهند کرد و زندگي ميليون‌ها نفر را در معرض تهديد قرار خواهند داد.
ارائه دو راهکار اصلي براي احياي درياچه اروميه
مدير دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد احياي درياچه اروميه، با اشاره به ضرورت اصلاح اساسي در وضعيت کنوني درياچه، دو راهکار کليدي براي احياي اين درياچه مطرح کرد.وي در اين باره گفت: راهکار اول، اصلاح الگوي مصرف آب و بهره‌وري بهينه از منابع آبي است که مي‌تواند به کاهش فشار بر منابع آب و بهبود وضعيت درياچه کمک کند.
عيسي‌پور راهکار دوم را احياي درياچه توسط طبيعت دانست و توضيح داد: طوفان‌هاي نمکي که در پي خشک شدن درياچه به وجود آمده‌اند باعث از بين رفتن اراضي کشاورزي شده‌اند و در نتيجه زمين‌هاي کشاورزي در حوضه آبريز به حدي کاهش يافته‌اند که ديگر امکان کشاورزي گسترده وجود ندارد. اگر اين روند ادامه يابد و آبي مصرف نشود، طبيعت به صورت خودجوش درياچه را احيا خواهد کرد.به گزارش امانت به نقل از ايلنا،وي با تاکيد بر ضرورت توجه به هر دو راهکار، اظهار داشت:ترکيب اصلاح الگوي مصرف و بهره‌گيري از توانمندي‌هاي طبيعي مي‌تواند به بازگشت حيات به درياچه اروميه کمک کند.