آذربايجان‌غربي دومين استان پرآب ايران به مرز تشنگي رسيد

اينجا آذربايجان غربي است؛ سرزميني که روزگاري درياچه‌اش مايه حيات و آباداني بود و رودهايش چون شريان‌هايي زنده در رگ‌هاي زمين جريان داشتند، اما امروز صداي ترک خوردن خاک از هر سوي آن شنيده مي‌شود. در دشتي که زماني بوي گندم و سيب و انگور مي‌داد، اکنون بوي خشکي و فرسودگي بلند است. دشت‌هاي اروميه، خوي و سلماس که روزي پناه زمين و کشاورز بودند، حالا به دشت‌هاي ممنوعه بدل شده‌اند؛ جايي که زمين از فرط تشنگي فرو مي‌نشيند و چاه‌ها ديگر به آب نمي‌رسند.
آذربايجان غربي، استاني که زماني دومين استان پرآب ايران بود، امروز در آستانه بحراني ايستاده که آرام اما بي‌امان، حيات آن را مي‌بلعد. سدها نيمه‌جان‌اند، درياچه اروميه هنوز از تب خشکسالي مي‌سوزد، و سفره‌هاي زيرزميني در سکوت فرو مي‌ريزند.
بحران، آرام آرام از آسمان آغاز شد؛ بارش‌هايي که هر سال کمتر شد، برف‌هايي که ديگر بر قله‌ها نمي‌مانند، و رودهايي که پيش از رسيدن به مقصد خشک مي‌شوند. اما آنچه دردناک‌تر است، بي‌تدبيري انسان است: توسعه بي‌حساب باغات، حفر بي‌رويه چاه‌ها، و مصرف نادرست آب در کشاورزي که اکنون بيش از 90 درصد منابع آبي استان را مي‌بلعد.
آمارها تکان‌دهنده‌اند؛ ورودي سدهاي استان در سال گذشته 67 درصد کاهش يافته و تراز آبخوان‌ها 18 سانتي‌متر افت کرده است. بسياري از چاه‌ها شور شده‌اند و دشت‌ها در حال نشست. کارشناسان هشدار مي‌دهند که ادامه اين روند مي‌تواند امنيت غذايي، سلامت زمين و حتي حيات انساني در استان را تهديد کند.
اما فاجعه به همين‌جا ختم نمي‌شود. بنا بر گزارش هواشناسي، 99 درصد مساحت آذربايجان غربي درگير خشکسالي است و در اروميه، 73 درصد مساحت شهر با خشکسالي بسيار شديد مواجه است؛ وضعيتي که در 59 سال اخير سابقه نداشته است.
از آغ‌چاي تا شهرچاي، از مهاباد تا سردشت، هيچ‌يک از سدها ديگر آن‌گونه که بايد پر نيستند. در حالي که زمين تشنه است و آسمان خسيس، هنوز الگوي مصرف تغيير نکرده و سياستي روشن براي احياي منابع آب ديده نمي‌شود.
اکنون آذربايجان غربي به نقطه‌اي رسيده که ديگر هشدارها فايده‌اي ندارد. خاک از تشنگي فرياد مي‌زند، زمين مي‌لرزد، و کشاورز با دستان خالي به آسمان نگاه مي‌کند. اگر امروز تصميم نگيريم، شايد فردا چيزي براي نجات دادن باقي نماند.
اين گزارش، روايت سرزميني است که در مرز اميد و فراموشي ايستاده؛ جايي که درياچه‌اش هنوز چشم‌انتظار باران است و مردمش در انتظار تدبيري که تشنگي زمين را پايان دهد. آذربايجان‌غربي که طي دهه‌هاي اخير يکي از استان‌هاي پرآب کشور به شمار مي‌رفت، اکنون با روند نگران‌کننده کاهش منابع آبي روبه‌روست و وضعيت کم‌آبي در بسياري از مناطق آن به مرحله هشدار رسيده است.
در حال حاضر دشت‌هاي اروميه، خوي و سلماس به دليل خالي شدن سفره‌هاي آب زيرزميني در حالت فرونشست قرار دارند و به‌عنوان دشت‌هاي ممنوعه آذربايجان غربي شناخته مي‌شوند.بسياري از منابع آبي شهرهاي استان به دليل برداشت بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني شور شده‌اند و خطر بروز مشکلات زيست‌محيطي و کشاورزي در منطقه رو به افزايش است.
نزديک به دو دهه است که با کاهش بارش نزولات آسماني و مصرف بي‌رويه ذخاير آبي، آذربايجان‌غربي با بحران کم‌آبي مواجه است؛ بحراني که امروز از مرز هشدار عبور کرده است. مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي گفت: در سال آبي گذشته مجموع ورودي آب به سدهاي استان حدود 780 ميليون مترمکعب بوده که در مقايسه با بيش از دو ميليارد مترمکعب در سال آبي پيش از آن، کاهش 67 درصدي را نشان مي‌دهد.
وي افزود: در صورت وقوع بارش‌هاي نرمال، مصارف استان طبق برنامه مديريت منابع و مصارف تنظيم شده است، اما در صورت خشکسالي و کاهش حجم ذخاير سدها، اولويت با تأمين مطمئن آب شرب خواهد بود و ساير مصارف تعديل مي‌شود.
رستگاري با اشاره به افت سطح آبخوان‌ها اظهار کرد: تراز سطح آبخوان‌هاي استان نسبت به سال گذشته تا 18 سانتي‌متر کاهش يافته و در صورت تداوم خشکسالي، اين روند شدت خواهد گرفت. به گفته وي، مصرف بي‌رويه آب در بخش کشاورزي بين 70 تا 90 درصد منابع آبي استان را به خود اختصاص داده است و تبديل اراضي ديم به آبي، توسعه باغات و برداشت‌هاي غيرمجاز از مهم‌ترين عوامل تشديد بحران آبي در استان به شمار مي‌رود.
در حال حاضر 17 سد فعال در آذربايجان غربي وجود دارد که شامل سدهاي شهيد کاظمي بوکان، شهرچاي اروميه، آغ‌چاي چايپاره، سيلوه پيرانشهر، سردشت، کاني‌سيب، مهاباد، چپرآباد اشنويه، شهيد قنبري ماکو، ارس2، قيقاج، ساروق تکاب، زولا و دريک سلماس، حسنلو سلماس، ماکو و کرم‌آباد پلدشت است.
بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌اي، حجم ذخاير اين سدها نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 40 درصد کاهش يافته است. کاهش ورودي سدها، افت ذخاير برفي، فرسايش خاک، فرونشست دشت‌ها، تغييرات اقليمي و نابودي بخش‌هايي از درياچه اروميه، از جمله مهم‌ترين تبعات کم‌آبي در استاني است که روزگاري دومين استان پرآب کشور بود. هم‌اکنون کاهش منابع آب‌هاي زيرزميني خطراتي همچون کاهش آب شرب، از بين رفتن کشاورزي، افزايش احتمال زمين‌لرزه و فرونشست زمين را به همراه دارد؛ پيامدهايي که ، مي‌تواند به بحراني غيرقابل کنترل تبديل شود.
99 درصد آذربايجان غربي درگير خشکسالي شد
‌محمد موظف کارشناس مسئول تحقيقات هواشناسي آذربايجان غربي نيز اظهار داشت: از ابتداي سال زراعي تاکنون (از ابتداي مهرماه) ميزان بارش در آذربايجان غربي 4.9 ميلي‌متر بوده است، در حالي‌که در مدت مشابه سال گذشته 26.7 ميلي‌متر ثبت شده بود و اين امر نشان‌دهنده کاهش 82 درصدي بارش‌ها نسبت به سال گذشته است.
وي، افزود: ميانگين نرمال بارش‌ها در دوره آماري بلندمدت استان 38.8 ميلي‌متر است و بر اين اساس، بارش‌هاي امسال نسبت به نرمال، 87 درصد کاهش داشته است.موظف، تصريح کرد: در حال حاضر آذربايجان غربي از نظر کاهش بارندگي در کشور، رتبه يازدهم را دارداين در حالي است که پديده کاهش بارش و خشکسالي، تنها مختص اين استان نبوده و در سطح کشور نيز به‌طور گسترده مشاهده مي‌شود.
وي، درباره وضعيت بارش در اروميه گفت: از ابتداي سال زراعي تاکنون، ميزان بارش در اين شهر 3.4 ميلي‌متر بوده، در حالي‌که در مدت مشابه سال گذشته 28.5 ميلي‌متر ثبت شده بود؛ بنابراين شاهد کاهش 88 درصدي بارش‌ها در اروميه هستيم.
کارشناس مسئول تحقيقات هواشناسي استان، افزود: ميانگين نرمال بلندمدت بارش در اروميه 43.2 ميلي‌متر است که بر اين اساس، امسال کاهش 99 درصدي نسبت به نرمال ثبت شده است.
وي، پيش‌بيني کرد که در آذرماه تا اواسط زمستان بارش‌ها به شرايط نرمال بازگردد و همچنين ميانگين دماي هوا حدود نيم درجه سانتي‌گراد افزايش يابد. موظف، در ادامه با اشاره به ميانگين دماي استان، گفت: از ابتداي سال زراعي جاري، ميانگين دماي استان 13.2 درجه سانتي‌گراد بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته (12.4 درجه) افزايش يافته و نشان‌دهنده پاييز گرم‌تر امسال است.
وي، اظهار داشت: متأسفانه 99 درصد مساحت آذربايجان غربي در سال جاري درگير خشکسالي بوده که از اين ميزان، 58 درصد در محدوده خشکسالي بسيار شديد قرار دارد.
به گفته وي، در شهر اروميه نيز 100 درصد مساحت منطقه دچار خشکسالي است و 73 درصد آن درگير خشکسالي بسيار شديد محسوب مي‌شود.موظف، يادآور شد: طي 10 سال گذشته، حدود 80 درصد استان درگير درجات مختلف خشکسالي بوده و در اين بازه، 59 درصد مساحت استان خشکسالي شديد تا بسيار شديد را تجربه کرده است.
به گزارش امانت به نقل از تسنيم، وي، همچنين خاطرنشان کرد: ميانگين نرمال دماي بلندمدت استان 12.3 درجه سانتي‌گراد است که نسبت به سال گذشته 0.8 درجه و نسبت به ميانگين بلندمدت 0.9 درجه افزايش نشان مي‌دهد.